معرفی کتاب طب در دوره صفویه‏

« طب در دوره صفویه»، نوشته دکتر سیریل آلگود است که توسط محسن جاویدان به فارسى ترجمه شده است. این کتاب، از مهم‏ترین منابع تاریخ پزشکى ایران است.
دکتر آلگود، با توجه به سابقه طولانى حضور در ایران و نیز مطالعات گسترده او در تاریخ طب- خصوصاً طب در سرزمین ایران- توانسته بسیارى از مباحث تاریخ پزشکى ایران در یک دوره مهم از تاریخ آن( دوران صفویه) را تحریر کند.
ساختار
این اثر، در سه بخش به رشته تحریر درآمده است. بخش اول، داراى 7 فصل، بخش دوم، مشتمل بر 5 فصل و بخش سوم، حاوى 7 فصل است.
گزارش محتوا
مطالب کتاب، از یک‏سو مکمل مطالب کتاب تاریخ پزشکى ایران محسوب مى‏گردد و از سویى دیگر، حاوى نکات و حقایقى است که در نوع خود بسیار جالب و درخور تعمق مى‏باشد؛ به عنوان مثال، در این کتاب نشان داده شده است که چگونه برخى اختراعات پزشکى، نظیر سوزن تزریقات، یا برخى روش‏هاى درمانى، نظیر آنچه که اینک به روش فوئلر شهره گشته است، یا حتى پى‏بردن به وجود میکروب، برخلاف آنچه که تصور مى‏رود، از کشفیات اروپائیان نیست و داراى منشأ ایرانى مى‏باشند و یا آنکه بسیارى از آلات و ادوات جراحى، داراى نام‏هاى فارسى خاص خود هستند که متأسفانه به بوته فراموشى سپرده شده‏اند.
مؤلف، در دیباچه این اثر، به بررسى شرح احوال چهار پزشک مشهور ایران‏زمین( سید اسماعیل جرجانى، غیاث الدین محمد، بهاء الدوله رازى و حکیم محمد) پرداخته است.
بخش اول، پیرامون پزشکى در دوران صفویه است. این بخش در هفت فصل، از سلسله صفویه، پزشکان، داروسازان، چشم‏پزشکان، پزشکان مهاجر و رسوخ طب ایران در هند، پزشکان خارجى و پزشکان شاعر سخن گفته است.
بخش دوم، در باره جراحى است و در پنج فصل از تحصیلات یک جراح، تشریح، تخصص‏هاى جراحى و جراحى‏هاى کوچک، روش‏هاى جراحى و جراحى‏هاى بزرگ بحث کرده است.
بخش سوم، در باره طب زنان و مامایى است و در هفت فصل به مباحثى از قبیل« زن در دوره صفویه»،« تشریح اندام‏هاى تولید مثل زن و پستان‏ها»،« بیمارى‏هاى اندام تناسلى زن و پستان‏ها»،« کنترل موالید و سقط جنین»،« نازایى»،« حاملگى» و« تغذیه، پرورش و طب کودکان» پرداخته است.
این اثر را باید در دو بخش مورد بررسى قرار داد:
1. آن دسته از مطالبى که دکتر آلگود، از منابع مختلف نقل مى‏کند. در این بخش، تلاش و کوشش مؤلف قابل تقدیر و درخور توجه است؛
2. تحلیل‏ها و تفاسیر مؤلف. از آنجا که وى مسلمان و آشنا با فرهنگ اسلامى و ایرانى نیست و از سویى به مقتضاى کار در سفارت‏خانه انگلستان، ممکن است نسبت به ایران و ایرانى، تحت تأثیر احساسات خاصى قرار گرفته باشد، نمى‏توان به تحلیل‏هاى او چندان اعتماد کامل داشت.
جانب‏دارى نه‏چندان عالمانه او از بهاء الدوله رازى در برابر حکیم عماد الدین شیرازى( طب در دوره صفویه، ص 27)، مطالبى که پیرامون تاریخ صفویه نقل مى‏کند( همان، ص 3) و... از جمله اشتباهات اوست؛ بااین‏حال، بسیارى از مطالبى که نقل مى‏کند، در منابع دیگر نقل نشده و از این جهت، کتاب« طب در دوره صفویه» یکى از منابع سودمند در تاریخ پزشکى شمرده مى‏شود.
وضعیت کتاب‏
این کتاب به همت آقاى محسن جاویدان به فارسى ترجمه شده است و در سال 1357 ش، توسط انتشارات دانشگاه تهران، در 382 صفحه چاپ و منتشر شده است.
مترجم- علاوه بر نگارش مقدمه‏اى بر کتاب و نیز تدوین و تنظیم فهرست کتب و فهرست اعلام- پاورقى‏هاى مفیدى بر اصل کتاب نوشته و بسیارى از مطالب نادرست و گزارش‏ها و تحلیل‏هاى اشتباه و خلاف واقع سیریل آلگود را گوشزد نموده است.